زانو محل اتصال دو استخوان درشت‌نی و استخوان ران است که این اتصال توسط عضلات، رباطها و تاندون‌ها استحکام یافته و البته در طول روز متحمل فشارهای زیادی نیز می‌شود. عضله‌ی چهارسرران مسئول بازشدن پا و عضلات زردپی پشت ران مسئول خمیدگی استخوان درشت‌نی به پشت در محل زانو است. تاندون‌ها ساختارهای بافتی مستحکمی هستند که مسئول اتصال استخوان‌ها به این عضلات می‌باشند. رباطها نیز مسئول اتصال استخوان به استخوان بوده و بسته موقعیت قرارگیری نقش‌های متفاوتی دارند:
۴ رباط اصلی زانو
- در مرکز زانو قرار داشته و مسئول کنترل چرخش و حرکت رو به جلوی زانو هستند. :ACL
- در مرکز زانو قرار داشته و مسئول کنترل حرکت زانو به عقب هستند. :PCL
- رباط‌هایی که وظیفه‌ی اصلی آنها پایداری ساختار زانو در بخش‌های داخلی آن است. :MCL
- در بخش جانبی واطراف زانو قرار داشته و باعث پایداری و استحکام زانو در بخش خارجی آن میشوند. :LCL
کیسه‌های بافتی نازکی به‌نام بوریس (جمع آن: بورسا) نیز در محل و اطراف زانو حضوردارند. این کیسه‌های کوچک بین دو سطح، معمولا استخوان و عضله، قرار گرفته و به‌دلیل وجود مایع لغزنده در درون آنها باعث کاهش تنش و اصطکاک بین دو سطح میشوند در نتیجه دو سطح با تنش کمتری روی هم می‌لغزند.
آسیب‌های زانو دلایل مختلفی داشته و اغلب با سن و سبک زندگی مرتبط هستند و به‌دلیل آسیب در یک یا چند بخش ساختارهای بحث‌شده رخ می‌دهند. در این مطلب منحصرا به بررسی دردهای زانو در بخش جانبی آن خواهیم‌پرداخت. شایع‌ترین دلایل احساس درد در بخش کناری زانو شامل التهاب بورس و آسیب رباط‌های جانبی زانو هستند.
التهاب بوریس
همانطور که اشاره شد، مانند بسیاری از بخش‌های بدن، کیسه‌های بوریس در محل زانو و اطراف آن نیز وجوددارند که با دو مشکل عمده میتوانند مواجه شوند: التهاب بوریس و خشک‌شدگی مایع داخل آن که خشک‌شدگی مایع داخل آن میتواند توسط دارودرمانی، فیزیوتراپی و نیز تزریق مایع به داخل آن بهبود یابد. در صورتی که التهابی در کیسه‌های بوریس وجود داشته‌باشد، موجب ایجاد بوریسیت می‌شود که از علائم آن می‌توان به درد موضعی در زانو، تورم زانو و احساس خشکی زانو در هنگام حرکت آن اشاره‌کرد.
دلایل ایجاد بوریسیت
۱٫ فشار مداوم: معمولترین عامل ایجاد بوریسیت اعمال فشار مداوم و تکرارشونده مثلا نشستن زیاد بر روی زانو است. در این حالت، کیسه‌ی بوریس شروع به تولید مقدار بیشتری از مایع لغزنده میکند و در نتیجه کیسه‌های بوریس متورم و دردناک میشوند.
۲٫ سایش مداوم: در فعالیت‌هایی که فرد بطور مداوم مجبور به پرش یا ضربه با پا است مانند بسکتبال و فوتبال، کیسه‌های بوریس تحت فشار قرارگرفته و در نتیجه ملتهب خواهندشد.
۳٫ انقباض مداوم عضلات: در صورتی که عضله‌ی اطراف کیسه‌ی بوریس بطور مداوم منقبض شود ،کیسه را تحت فشار قرارداده و در نهایت منجر به التهاب آن می‌شود.
۴٫ آسیب زانو: ضربه‌ی مستقیم به زانو اگر نیروی کافی داشته‌باشد میتواند حتی با یک بار اعمال، باعث آسیب کیسه‌های بوریس گردد.
۵٫ تورم زانو: افرادی که سابقه‌ی تورم زانو دارند احتمال بیشتری دارد تا دچار بوریسیت گردند. علت آن فشار اعمال‌شده توسط بافت‌های متورم اطراف بر کیسه‌های بوریس است.
راهکارهای درمانی بوریسیت:
گاهی درمان بورسیت محدود به کاهش درد آن می‌شود و در ادامه خودبخود مشکل رفع می‌گردد. در این حالت باید از فشار بر زانو و انجام کارهای سنگین خودداری کرد. استفاده‌ی روزانه سه تا چهار دفعه‌ای از یخ بر روی زانوها به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه میتواند روند بهبودی را سرعت بخشد. همچنین پزشک ممکن است از حرکات ورزشی جهت تقویت عضلات اطراف زانو استفاده کند. در صورتی که عفونت باعث بوریسیت شده‌باشد احتمالا از آنتی‌بیوتیک جهت بهبود عفونت و در نتیجه‌ی آن بهبود بوریسیت استفاده می‌شود.
ممکن است پزشک از روش‌های تهاجمی‌تری نیز استفاده کند. مثلا یک عمل جراحی سبک با هدف خارج‌کردن مایعات اضافی از کیسه‌ی بوریس که معمولا در مطب صورت می‌گیرد و نیازی به مراجعه به بیمارستان نیست. تزریق کورتیکواستروئیدها جهت کاهش التهاب، یا عمل جراحی جهت خارج کردن کیسه‌ی بوریس ملتهب راه‌های تهاجمی دیگری هستند که پزشک میتواند از آنها استفاده کند.
آسیب‌های رباط‌های جانبی زانو
همانطور که اشاره شد در زانو رباط‌های مختلفی وظیفه‌ی استحکام‌بخشی و کنترل حرکات زانو را به عهده‌دارند. از جمله‌ی این رباطها، رباط‌های بخش جانبی یا ال‌سی‌ال‌ها هستند و معمولترین رباط‌های آسیب‌دیده نیز به شمار می‌روند. اصلی‌ترین عامل آسیب‌زا برای این رباطها ضربه‌ی مستقیم به داخل زانو است. این ضربه‌ها میتوانند باعث فشار به خارج زانوشده و در نهایت با کشیدگی، رگ‌به‌رگ‌شدگی یا پارگی رباط‌های جانبی همراه‌باشند.
ضربه دیدگی میتواند هنگام حرکات پرتحرک یا پرفشار نیز رخ‌دهد. درصورتی که رگ‌به‌رگ‌شدگی جزئی باشد ممکن است فرد علائم آن را احساس نکند اما پارگی‌های جژئی یا کامل رباط‌های جانبی میتوانند با علائم زیر همراه‌باشند:
۱٫ تورم زانو، از جمله بخش بیرونی آن
۲٫ احساس سفتی و قفل‌شدگی زانو
۳٫ احساس درد یا سوزش در بخش خارجی زانو
۴٫ احساس ناپایداری در زانو، انگار که زانو میخواهد از جای خود بیرون بیاید
پزشک معالج با برسی تورم و حرکت زانو در جهات مختلف، آسیب رباط‌های جانبی را تشخیض می‌دهد و در صورتی که تشخیص پارگی رباط داده‌باشد ممکن است از تست‌های اشعه‌ی ایکس و یا ام‌آر‌آی نیز برای بررسی بیشتر استفاده کند.
درمان دردهای ناشی از آسیب رباط‌های جانبی
۱٫ آتل‌بندی
۲٫ استفاده از کمپرس یخ
۳٫ بالابردن زانو بصورتی که بالاتر از سطح قلب باشد
۴٫ محدودکردن فعالیت فیزیکی تا رفع تورم و درد زانو
۵٫ ثابت‌کردن زانو و استفاده از عصا هنگام حرکت جهت کاهش فشارهای وارد بر زانو
۶٫ فیزیوتراپی
۷٫ استفاده از مسکن‌ها
در صورت صلاح‌دید پزشک متخصص، جراحی نیز ممکن است تجویز گردد، گرچه عمل جراحی معمولا زمانی که رباط جانبی به تنهایی آسیب دیده باشد لازم نیست و برای آسیب‌دیدگی‌های چندین نوع رباط توصیه می‌گردد.