وقتی شما به پوکی استخوان دچار می‌شوید، به معنی آن است که بخشی از ماده تشکیل‌دهنده استخوان‌های شما از بین رفته است. تراکم استخوان‌های شما به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند و این امر باعث آسیب‌پذیر شدن آنها در برابر شکستگی و ترک‌خوردن می‌شود. اصولاً پوکی استخوان (استئوپروز) بیشتر در افراد مسن اتفاق می‌افتد، اما به طور کلی احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد.
تمامی آقایان و خانم‌ها وقتی پا به سن می‌گذارند، در معرض خطر بروز پوکی استخوان (استئوپروز) با شدت‌های مختلف هستند، به ویژه خانم‌ها که خطر پوکی استخوان‌ها در سنین بالاتر از ۶۰ سال در آنها بیشتر از آقایان است. دکتر ایمان قماشی جراح ارتوپد و فوق تخصص زانو اظهار می‌کند که “پوکی استخوان عموماً تا وقتی که یک شکستگی استخوان اتفاق نیفتد، علائم کلینیکی مشخصی در بیمار ندارد. در حدود دو سوم از شکستگی‌ها و ترک‌هایی که در اثر پوکی استخوان در مهره‌های ستون فقرات اتفاق می‌افتد، بدون درد هستند. درد ناشی از پوکی استخوان در موارد مختلف به صورت یک درد تیز، آزار دهنده و یا مبهم توصیف می‌شود. حرکت دادن اندام‌ها می‌تواند باعث تشدید این درد شود. در بعضی موارد هم درد ناشی از شکستگی مهره‌های کمر ممکن است به شکم کشیده شود.”
اگر شما نیز علائمی شبیه به این دارید و احتمال پوکی استخوان با توجه به سن و سبک زندگیتان وجود دارد، هر چه سریع‌تر برای مشاوره و تشخیص بیماری به متخصص مراجعه کرده و از مشکلات بعدی پیشگیری کنید. جهت مشاوره یا رزرو نوبت می‌توانید از طریق این لینک اقدام فرمایید .
پوکی استخوان باعث می‌شود که استخوان‌ها ضعیف و شکننده شوند. تا حدی که حتی یک زمین خوردن ساده یا فشار مختصری که در هنگام سرفه کردن بر روی استخوان وارد می‌شود، می‌تواند باعث شکستگی آن شود. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان عمدتاً در استخوان‌های لگن، مچ دست یا ستون مهره‌ها اتفاق می‌افتد.
استخوان بافت زنده‌ای است که ساختار آن به طور مداوم در حال تجزیه شدن و جایگزینی مجدد است. پوکی استخوان هنگامی اتفاق می‌افتد که سرعت تولید استخوان جدید نسبت به سرعت از دست رفتن بافت قدیمی آن، کمتر شود. پوکی استخوان می‌تواند هم مردان و هم زنان از تمامی نژادهای مختلف را درگیر نماید. مصرف داروهای مناسب، داشتن رژیم غذایی سالم و مقوی و نیز انجام ورزش‌های هوازی جهت تقویت اندام‌های تحمل کننده وزن بدن، می‌تواند به پیشگیری از پوکی استخوان و یا تقویت استخوان‌های ضعیف شده، کمک زیادی نماید.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان در مراحل اولیه معمولاً علائم مشخصی به همراه ندارد. اما هنگامی که استخوان‌های شما در اثر این عارضه خیلی ضعیف می‌شوند، ممکن است نشانه‌ها و علائمی شامل موارد زیر را تجربه کنید:
- کمر درد که به علت شکستگی یا له شدن مهره‌ها ایجاد می‌شود.
- کوتاه شدن قد با گذشت زمان
- خمیده شدن قد
- شکستگی استخوان‌ها در اثر نیروهای بسیار ضعیف‌تر از حد انتظار
علل پوکی استخوان
استخوان‌های شما به طور مداوم در حال نوسازی و تجدید ساختار خود هستند. یعنی در بدن شما مرتباً استخوان جدید ساخته می‌شود و استخوان‌های قدیمی از بین می‌روند. تا وقتی که شما جوان هستید، سرعت ساخت استخوان‌های جدید توسط بدنتان بیشتر از سرعت تجزیه شدن استخوان‌های قدیمی است و به همین دلیل، تراکم استخوان‌های شما مرتباً در حال افزایش است. تراکم استخوان‌ها در اغلب افراد در اوایل دهه بیست سالگی به بیشترین میزان خود می‌رسد و سپس با بالا رفتن سن، سرعت کاهش تراکم استخوان از سرعت ساخته شدن آن پیشی می‌گیرد.
اینکه احتمال بروز پوکی استخوان در شما چقدر است، تا حدودی به میزان تراکم استخوانی که در جوانی به دست آورده‌اید بستگی دارد. هر چقدر تراکم استخوان‌های شما در زمان اوج آن بیشتر باشد، به این معنی است که شما اندوخته بیشتری در استخوان‌های خود دارید و در نتیجه، احتمال بروز پوکی استخوان در سنین پیری در شما کمتر خواهد بود.
عوامل خطرزا برای پوکی استخوان
عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند که از آن جمله می‌توان به سن، نژاد، سبک زندگی، بیماری‌های احتمالی و درمان‌های انجام شده برای بیماری‌ها اشاره کرد.
عوامل غیر قابل تغییر
بعضی از عوامل خطرزا برای پوکی استخوان، خارج از کنترل و اراده شما هستند و شما نمی‌توانید تغییری در آن ایجاد کنید. از جمله:
- جنسیت: احتمال بروز پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است.
- سن: هر چقدر سن شما بالاتر می‌رود، خطر پوکی استخوان هم بیشتر می‌شود.
- نژاد: خطر بروز پوکی استخوان در مردمان سفید پوست یا نژاد آسیایی از همه نژادهای دیگر بیشتر است.
- سابقه خانوادگی: در صورتی که یکی از والدین یا خواهران و برادران شما به پوکی استخوان مبتلا باشد، خطر ابتلا به این عارضه در شما هم بیشتر می‌شود، مخصوصاً اگر مادر یا پدر شما سابقه شکستگی لگن در اثر پوکی استخوان را داشته باشد.
عوامل مربوط به تغذیه
خطر ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که شرایط تغذیه‌ای زیر را داشته باشند، بیشتر است:
- جذب پایین کلسیم: کمبود کلسیم در طول یک عمر، نقش مهمی در بروز پوکی استخوان خواهد داشت. جذب پایین کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، شروع زودهنگام روند تجزیه استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی آنها می‌شود.
- بیماری‌های تغذیه‌ای: سوء تغذیه، مصرف غذاهای بسیار کم یا غیرمغذی و داشتن کمبود وزن، باعث ضعیف شدن استخوان‌ها در همه افراد اعم از مرد و زن می‌شود.
- جراحی‌های دستگاه گوارش (معدی- روده‌ای): عمل جراحی برای کوچک کردن اندازه معده یا برداشتن قسمتی از روده، منجر به کاهش واحد سطح قابل دسترس برای جذب عناصر غذایی مختلف از جمله کلسیم می‌شود.
عوارض ناشی از پوکی استخوان
شکستگی استخوان‌ها به ویژه استخوان لگن و مهره‌های ستون فقرات، به عنوان خطرناک‌ترین عوارض ناشی از پوکی استخوان شناخته می‌شوند. شکستگی لگن که غالباً به علت زمین خوردن بیمار اتفاق می‌افتد، می‌تواند منجر به معلولیت دائمی و حتی افزایش خطر مرگ در طی یک سال اول بعد از آسیب‌دیدگی شود.
در بعضی از موارد، حتی بدون آنکه بیمار زمین بخورد دچار شکستگی مهره‌های کمر می‌شود. زیرا استخوان‌هایی که ستون فقرات را می‌سازند (مهره‌ها)، ممکن است به حدی ضعیف شوند که بر روی هم مچاله شده و باعث کمر درد، کوتاه شدن قد و خمیده شدن بالاتنه به طرف جلو شوند.
تشخیص پوکی استخوان
تراکم استخوان‌ها را می‌توان به وسیله دستگاهی که از مقادیر بسیار کمی اشعه ایکس برای تعیین میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌های شما استفاده می‌کند، اندازه‌گیری نمود. در جریان این آزمایش که کاملاً بدون درد است، شما بر روی یک میز روکش‌دار مخصوص می‌خوابید و اسکنر دستگاه از روی بدن شما عبور می‌کند. در اغلب موارد، این اندازه‌گیری‌ها فقط بر روی چند استخوان معدود از جمله لگن، مچ دست و ستون مهره‌ها انجام می‌گیرد.
درمان
داروها
توصیه‌های درمانی برای پوکی استخوان غالباً بر اساس برآورد احتمال شکستگی استخوان‌های شما در طی ۱۰ سال آینده ارائه می‌شود. برای محاسبه این احتمال از داده‌ها و اطلاعات مختلفی از جمله اطلاعاتی که از آزمایش تراکم استخوان شما به دست می‌آید، استفاده می‌شود. اگر خطر شکستگی استخوان شما بالا نباشد، ممکن است دارویی هم برای شما تجویز نشود و به جای آن بیشتر بر اصلاح عوامل خطرزایی که در پوک شدن استخوان‌ها و زمین خوردن شما نقش دارند، تمرکز شود.
بیشترین داروهایی که برای مردان و زنانی که در معرض افزایش خطر شکستگی استخوان هستند تجویز می‌شود، داروهای بیس‌فسفونات می باشد. نمونه‌هایی از این دسته از داروها عبارت است از:
- آلندرونات (فوسامکس)
- ریسیدرونات (اکتونل، آتویلا)
- ایباندرونات (بونیوا)
عوارض جانبی احتمالی برای این داروها شامل تهوع، دل درد و علائمی شبیه به سوزش سر معده می‌باشد. البته در صورتی دارو طبق دستور پزشک و به روش صحیح مصرف شود، احتمال بروز این عوارض جانبی خیلی کمتر خواهد شد. انواع داخل وریدی از داروهای بیس‌فسفونات هم وجود دارند که باعث ناراحتی معده نمی‌شود، اما ممکن است تب، سر درد و دردهای عضلانی را تا سه روز بعد از مصرف به دنبال داشته باشد. اما از طرف دیگر، شاید تزریق این دارو هر سه ماه یک بار یا هر یک سال یک بار خیلی راحت‌تر از آن باشد که بخواهید قرص آن را به صورت هفتگی یا ماهانه استفاده کنید و زمان دقیق مصرف آن را به خاطر بسپارید. البته شکل تزریقی این داروها ممکن است گران‌تر از قرص باشد.
استفاده از داروهای بیس‌فسفونات به مدت بیشتر از پنج سال می‌تواند منجر به یک عارضه بسیار نادر شود که طی آن قسمت وسط استخوان ران پا ترک می‌خورد و یا حتی استخوان به طور کامل از این قسمت می‌شکند.
سایر داروهای پوکی استخوان
در صورتی که داروهای رایج برای درمان پوکی استخوان با شما سازگار نباشد و یا اثربخشی کافی در درمان شما نداتشه باشد، ممکن است پزشک شما به جای آنها داروهای زیر را برایتان تجویز کند:
- دنوزوماب (پرولیا): تأثیر این دارو در افزایش تراکم استخوان‌ها مشابه با داروهای بیس‌فسفونات و یا بهتر از آنهاست. این دارو احتمال وقوع تمامی انواع شکستگی‌های استخوان را کاهش می‌دهد. دنوزوماب هر شش ماه یک بار به اندازه یک دوز در زیر پوست تزریق می‌شود.
- تریپاراتاید (فورتئو): یک داروی قوی و مشابه با هورمون پاراتیروئید است که رشد استخوان‌های جدید را تحریک می‌کند. این دارو به صورت روزانه در زیر پوست تزریق می‌شود. بعد از دو سال که مصرف این دارو ادامه پیدا کرد، یک داروی مخصوص دیگر نیز باید برای حفظ روند رشد استخوان‌های جدید استفاده شود.
داروهای جایگزین
به نظر می‌رسد که پروتئین سویا خواصی مشابه با هورمون استروژن بر روی بافت استخوان‌ها داشته باشد. بعضی از مطالعات انجام گرفته نشان داده است که خطر شکستگی استخوان در زنان یائسه آسیایی که مقادیر بیشتری پروتئین سویا مصرف می‌کنند، کاهش پیدا می‌کند. اما زنانی که سابقه شخصی یا خانوادگی در به ابتلا به سرطان سینه دارند باید در مصرف سویا خیلی محتاط باشند. ضمن اینکه تحقیقات نشان داده است که اغلب فرآورده‌ها و محصولاتی که از سویا به دست می‌آیند، تأثیری در کاهش احتمال شکستگی استخوان ندارند.
هورمون درمانی
هورمون استروژن، مخصوصاً هنگامی که مصرف آن بلافاصله بعد از یائسگی شروع شود، می‌تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. اما در عین حال، هورمون درمانی با استروژن می‌تواند خطر تشکیل لخته‌های خونی، سرطان مخاط رحم، سرطان سینه و احتمالاً بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. به همین علت، استروژن معمولاً برای سلامتی استخوان‌ها در زنان جوان‌تر و یا در زنانی که به خاطر علائم یائسگی هم نیاز به درمان دارند استفاده می‌شود.
داروی رالوکسیفن (اویستا) برای تراکم استخوان‌ها بعد از یائسگی در زنان، خواص مفیدی مشابه با استروژن دارد و در عین حال، بعضی از عوارض جانبی استروژن را هم ندارد. مصرف این دارو می‌تواند باعث کاهش خطر برخی از انواع سرطان سینه شود. برافروختگی (گُر گرفتگی) و احساس گرمای شدید، از عوارض شایع این دارو می‌باشد. علاوه بر آن، رالوکسیفن ممکن است باعث افزایش خطر تشکیل لخته‌های خونی هم بشود.